Breda telt maar liefst 480 rijksmonumenten. Cultureel erfgoed willen we beschermen tegen en tijdens een brand. Hoe pakt de gemeente Breda dat aan?
Het was april 2019 toen een van de bekendste en belangrijkste kathedralen van Frankrijk, de Notre-Dame de Paris, in brand stond. Het werd wereldnieuws dat vele mensen choqueerde. “Niet alleen de inwoners van Frankrijk waren bedroefd, mensen van over de hele wereld stonden stil bij de waarde die de Parijse kathedraal voor hen had”, vertelt Diewert Berben, adviseur erfgoed van de gemeente Breda. “De sociale impact die de brand in Parijs had, was enorm. Ook onze Bredase Grote Kerk is voor velen hét symbool van de stad; de impact van een dergelijke brand zou immens zijn.”
Berben vertelt het indrukwekkende verhaal van een brandweerman van het Parijse korps die tijdens een jaarlijks wetenschappelijke conferentie over brand en erfgoed, sprak over hoe zij zoveel mogelijk cultureel erfgoed redden terwijl de brand al hevig woedde. Onlangs gebeurde het opnieuw, de kathedraal in Nantes stond in lichterlaaie. “Verhalen als deze doen ons beseffen hoe belangrijk het is om samen met de brandweer, eigenaren en vakspecialisten te spreken over wat we doen als het tòch misgaat. Maar zeker ook over brandpreventie.”
Voorschriften brandveiligheid
Nationale voorschriften over brandveiligheid staan opgenomen in het Bouwbesluit 2012. Het besluit geeft voorschriften voor het bouwen, gebruiken en slopen van bouwwerken. Berben: “Het bouwbesluit is een goed hulpmiddel dat met name voor nieuwbouw goed werkt. Als je kijkt naar rijksmonumenten is dat een ander verhaal. Deze gebouwen zijn vaak honderden jaren oud en in de praktijk blijkt het niet eenvoudig om daar het Bouwbesluit op los te laten.” Ook accountmanager bij de brandweer, Frank Mulders, sluit zich hierbij aan. “We kunnen delen van het Bouwbesluit overnemen maar niet alles. Zo is het om een brand te kunnen controleren goed om een gebouw in te delen in compartimenten. Bij een rijksmonument mag en wil je niet zomaar iets aanpassen, en kan dit dus vaak niet.”
Ook is er vaak niets bekend over roerend erfgoed: schilderijen, archiefmateriaal of beelden in een gebouw. “Dat is iets waar we ons zorgen over maken. De brandweer krijgt een melding maar weet niet of het gebouw en de voorwerpen in het gebouw van culturele waarde zijn. Dat moeten we beter gaan regelen en vastleggen”, vertelt Berben.
“Ingewikkeld maar ook uitdagend”
Berben: “In samenspraak met onder meer de brandweer van de veiligheidsregio Midden- en West-Brabant, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) maar ook met eigenaren proberen we een passende methode te vinden voor branden bij cultureel erfgoed.” Hij legt uit dat ieder object, muurschildering of pand een andere aanpak nodig heeft. “Dat maakt het werk soms ingewikkeld maar ook uitdagend”, aldus Berben.
Een breed systeem dat op verschillende punten meer informatie, advies of een protocol geeft zodat voor alle partijen duidelijk is wat te doen bij welk monument aan brandpreventie maar ook bij een calamiteit, is het droomscenario van Berben. “Hoe we dat ‘systeem’ vorm gaan geven, is op dit moment nog niet duidelijk. Er zijn veel ideeën. Op dit moment missen we een tool die de brandweer meer informatie geeft over het pand en de waarde in het pand. Het moet voor hulpdiensten direct zichtbaar zijn wat van waarde is en wat dus als eerste gered moet worden.”
Landelijke aanpak
Renate van Leijen is specialist veiligheid erfgoed bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). De RCE geeft onder andere advies aan eigenaren en beheerders van rijksmonumenten. “In de wet is op dit moment vastgelegd dat te allen tijde mens en dier als eerste gered moet worden, over het redden van erfgoed is niets opgenomen. Eigenaren van erfgoed maar ook gemeentes zoeken ons op om te sparren over noodscenario’s.”
Veel musea hebben een calamiteitenplan en sommige hebben goed contact met de brandweer. Bij de brandweer is dan bekend dat het gebouw waardevolle objecten bevat. Van Leijen: “Museummedewerkers weten vaak wel welke objecten de hoogste cultureel-historische en unieke waarde hebben en welke dus als eerste gered moeten worden.” De specialist is blij als gemeenten maar ook andere eigenaren van monumenten en museummedewerkers zich inzetten voor het beschermen van cultureel erfgoed. “Hoe meer mensen zich ervan bewust zijn dat er nagedacht moet worden over hoe, wat en welke aanpak bij erfgoed en brand, hoe meer erfgoed – monumenten of collecties – beschermd blijft.”
Door: Denyse Pfennings
