Overheden, maatschappelijke organisaties en bedrijven uit Zuid-Nederland hebben deze maand tijdens de Klimaattop Zuid in Breda afspraken gemaakt om klimaatverandering tegen te gaan. Hoe? Door slimmer om te gaan met energie. De achterliggende gedachte van de top was dat maatregelen niet alleen mondiaal of nationaal nodig zijn, maar juist ook op regionaal niveau.
Tijdens deze top zijn er onder meer afspraken gemaakt over extra infrastructuur voor elektrisch rijden. Er zijn echter nog geen knopen doorgehakt over een andere belangrijke regionale kwestie, namelijk de toekomst van het Amernet. Dit regionale warmtenet, waar in Breda ongeveer zeventienduizend woningen op zijn aangesloten, speelt een belangrijke rol bij de vervanging van aardgas. Maar wie gaat de warmte straks leveren?
Noord-Brabant aardgasvrij
Op het gebied van warmte valt veel duurzaamheidswinst te behalen. Warmte beslaat ongeveer de helft van de totale Nederlandse energievraag, veel meer dan bijvoorbeeld elektriciteit, waar meestal de nadruk op ligt in het publieke debat. Nederland maakt nu nog grotendeels gebruik van aardgas voor warmte, daar moet nu om verschillende redenen, waardoor geen Gronings gas vanaf 2030, klimaat en afhankelijkheid Rusland een omslag in komen.
Net als in de rest van Nederland streeft men daarom in het zuiden naar het gebruik van andere warmtebronnen. Waar nationaal 2050 wordt aangehouden als het jaar waarin Nederland volledig aardgasvrij moet zijn, heeft men regionaal verschillende afspraken gemaakt om reeds eerder klimaatneutraal te zijn. Breda houdt bijvoorbeeld het jaar 2044 aan.
Er is nationaal afgesproken dat er vanaf 1 juli geen nieuwe woningen met een aardgasaansluiting meer worden opgeleverd. Ook moeten bestaande woningen zo snel mogelijk van een andere warmtebron worden voorzien. Er is daarbij nog niet eenduidig gekozen voor een alternatief. Veelal wordt gewezen op volledig elektrische oplossingen zoals warmtepompen.
Onlangs bleek uit onderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen echter dat een volledige overstap naar elektrische warmte en vervoer de stroomvraag dusdanig zou verhogen, dat Nederland in 2050 nog steeds grote hoeveelheden gas nodig zal hebben om deze elektriciteit te kunnen opwekken. Een mix van verschillende warmte-oplossingen ligt daarom meer voor de hand.
Nieuwe hoofdwarmtebron
In Nederland zijn meer dan een half miljoen huishoudens aangesloten op een warmtenet. Dankzij warmtenetten kan warmte van elektriciteitscentrales, afvalverbrandingsinstallaties, industrie, etc. uit de regio nuttig worden gebruikt, terwijl er geen aardgas meer nodig is. Door warmte bijvoorbeeld gelijktijdig met elektriciteit op te wekken in een warmte-krachtkoppeling (WKK) worden de gebruikte brandstoffen veel efficiënter benut.
Dit is ook de reden dat het Amernet aangesloten is op een kolencentrale, de Amercentrale van RWE. Deze centrale moet van het kabinet echter in 2024 sluiten. Omdat men ook in de regio Tilburg-Breda van het gas af wil, zijn er juist plannen om het Amernet verder uit te breiden. Er moet in de komende tijd dus een nieuwe hoofdwarmtebron voor dit net gevonden worden.
Biomassacentrale
Dit was met het oog op duurzaamheid toch al wenselijk, omdat warmte uit kolen weinig voordeel biedt ten opzichte van aardgas. RWE wil het sluiten van de Amercentrale voorkomen door deze in de komende jaren om te bouwen tot een biomassacentrale. Voor deze geleidelijke overgang van brandstof is meer dan een miljard euro aan biomassa bijstooksubsidie nodig. Ook bij een volledig op biomassa werkende centrale blijft subsidie nodig.
De biomassa die in de centrale wordt verstookt, bestaat uit houtpellets uit het buitenland. Deze pellets leveren qua uitstoot pas een verbetering op als na tientallen jaren het exacte aantal verbrande bomen weer is aangeplant en tot dezelfde grootte is gegroeid. Het is dus de vraag of de warmte van de Amercentrale, ook na het ombouwen tot biomassacentrale, wenselijk is.
Warmte uit afval schoon?
Er kan ook overgeschakeld worden op het gebruik van warmte die wordt opgewekt met lokale afvalverbranding, zoals bij veel andere warmtenetten in Nederland het geval is. De onlangs uitgebreide afvalverbrandingsinstallatie bij Moerdijk zou zich hier goed voor lenen. Afvalverbranding wekt meestal geen duurzame associaties op, echter behoort het tot de schoonste bronnen voor warmtenetten.
CE Delft publiceerde een onderzoek waaruit blijkt dat afvalverbranding qua uitstoot gelijk is aan biomassacentrales met lokale biomassa als brandstof. Ook Nuon maakte bekend dat haar warmtenetten die grotendeels gebruik maken van afvalverbranding het duurzaamst zijn. De CO₂ die wel wordt uitgestoten kan in lijn met de overheidsdoelstellingen worden afgevangen en nuttig worden ingezet. Zo gaat de afvalenergiecentrale van AVR in Duiven CO₂ leveren aan de tuinbouw, die hier nu vaak gas voor gebruikt.
Verwerking buitenlands afval vermindert uitstoot
Er zijn soms twijfels of afvalverbranding past bij een overgang naar een circulaire economie. Hoewel een steeds groter deel van het afval in Nederland wordt gerecycled is er echter nog steeds een grote fractie waarbij dit niet mogelijk is. Veel van het afval dat wordt verbrand, komt juist bij recyclinginstallaties vandaan. Verbranding voorkomt vuilstort, waarbij veel schadelijke broeikasgassen vrijkomen.
Zolang verbranding nodig is, is het duurzaam en efficiënt om gebruik te maken van de warmte die hierbij vrijkomt. Met afvalverbranding als hoofdwarmtebron kunnen ondertussen nieuwe technieken, zoals geothermie, verder worden ontwikkeld. In veel afvalverbrandingsinstallaties, waaronder die in Moerdijk, wordt ook afval uit het buitenland verbrand. Er wordt soms gesteld dat het vervoer van dit afval tot extra uitstoot zou leiden.
Klimaatverandering
In de praktijk vindt veel van dit vervoer echter plaats op schepen, die na het lossen van een bepaalde lading, leeg terug zouden varen naar Nederland. Deze schepen nemen in plaats daarvan afval mee terug. Het extra gewicht van dit afval veroorzaakt maar zeer weinig extra uitstoot. Daar staat tegenover dat vuilstort in het betreffende land wordt voorkomen, inclusief schadelijke uitstoot. Klimaatverandering gaat over grenzen heen, zodat dit ook om een internationale aanpak vraagt.
Hoewel regelmatig gesteld wordt dat afval niet de beste of duurzaamste bron van warmte is op de lange termijn, moet nu een nieuwe hoofdwarmtebron worden gevonden, moeten we van het gas af en moeten we nog afval verbranden. Ontwikkelingen zoals geothermie en waterstof zijn nog niet volledig ontwikkeld. Afvalverbranding biedt een verbetering voor het Amernet die direct kan worden aangesloten. Zo wordt een verbetering niet uitgesteld voor het ideaal.
